Ιστορικό Μουσείο Κρήτης

Το Ιστορικό Μουσείο Κρήτης παρουσιάζει μια συνολική εικόνα της ιστορίας της Κρήτης από τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες έως τη σύγχρονη εποχή. Ιδρύθηκε το 1953 από την Εταιρία Κρητικών Ιστορικών Μελετών, η οποία είχε συσταθεί δύο χρόνια νωρίτερα. Στεγάζεται σε διώροφο νεοκλασικό κτήριο, το οποίο κατασκευάσθηκε το 1903 στη θέση παλαιότερου μεγάρου της οικογένειας Καλοκαιρινού. Το νέο κτήριο, σε σχέδια Κ. Τσαντηράκη, σαφώς επηρεασμένο από τις μορφολογικές λύσεις του παλαιότερου, έχει χαρακτηρισθεί ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο. Η επέκταση του Μουσείου προς τα δυτικά, αποτέλεσε εγχείρημα συνδυασμού της μοντέρνας με την παραδοσιακή αρχιτεκτονική.

Αρχικός στόχος των ιδρυτών του Ι.Μ.Κ. υπήρξε η συγκέντρωση και διαφύλαξη ενός πολύτιμου αρχαιολογικού, εθνογραφικού και ιστορικού υλικού από την μεσαιωνική και τη νεότερη περίοδο της ιστορίας της Κρήτης. Η διαδικασία εμπλουτισμού των συλλογών, επέκτασης των εκθεσιακών χώρων και επαναπροσδιορισμού των στόχων του Μουσείου, υπήρξε διαρκής. Η πλούσια ερευνητική και εκδοτική δραστηριότητα της Ε.Κ.Ι.Μ., η οργάνωση περιοδικών εκθέσεων, η εφαρμογή εκπαιδευτικών προγραμμάτων και η χρήση οπτικοακουστικών μέσων, εντάσσονται στα πλαίσια ενός σύγχρονου παιδαγωγικού ρόλου που υιοθέτησε στην πορεία το Ι.Μ.Κ. Στα ίδια πλαίσια εντάσσεται και η διαδικασία σταδιακής επανέκθεσης των συλλογών του, με στόχο την προσέγγιση μιας ευρύτερης ομάδας επισκεπτών, στους οποίους θα δίνεται η δυνατότητα κατανόησης των πολλαπλών όψεων του ιστορικού γίγνεσθαι στην Κρήτη, από τους πρώτους βυζαντινούς χρόνους ως τις μέρες μας.

Ο επισκέπτης αρχίζει την περιήγησή του από την Αίθουσα Ανδρέα Γ. Καλοκαιρινού, στην οποία παρουσιάζεται μια επισκόπηση της κρητικής ιστορίας με αντιπροσωπευτικά εκθέματα απ' όλες τις συλλογές και τις χρονολογικές περιόδους. Κυρίαρχο έκθεμα αποτελεί το ομοίωμα (διαστάσεων 4 x 4 μ.) της πόλης του Χάνδακα (Ηράκλειο) των μέσων του 17ου αιώνα, εποχή της μεγάλης ακμής της πόλης κατά την Ενετοκρατία. Οι σαράντα φωτεινές δέσμες που σκοπεύουν τα σημαντικότερα μνημεία, ενεργοποιούνται από τους επισκέπτες.

Οι Συλλογές Κεραμεικών και Γλυπτών που ακολουθούν, είναι διαρθρωμένες χρονολογικά. Ξεκινούν από την Α΄ Βυζαντινή περίοδο και καταλήγουν, η πρώτη στην Οθωμανική και η δεύτερη στην Ενετική περίοδο. Στα πλαίσια της χρονολογικής αυτής διάταξης έχουν οργανωθεί επιμέρους θεματικές ενότητες (εγχώρια και εισηγμένη κεραμεική, κεραμεική πολυτελείας και καθημερινής χρήσης, εκκλησιαστική και αστική αρχιτεκτονική, ύδρευση κ.λπ.), οι οποίες προσφέρουν στον επισκέπτη επιπλέον πληροφορίες για τις συνθήκες διαβίωσης του πληθυσμού.

Ιδιαίτερα πλούσια είναι η Νομισματική Συλλογή του Ι.Μ.Κ., στην οποία αποτυπώνονται όλες οι φάσεις της κρητικής οικονομικής ιστορίας από την πρώιμη χριστιανική περίοδο ως και τον 20ο αιώνα, μέσα από νομίσματα (μεμονωμένα και «θησαυροί»), χαρτονομίσματα, μετάλλια, μολυβδόβουλα, νομισματικά κοσμήματα και σχετικό με όλ' αυτά αρχειακό υλικό.

Στα πλαίσια της Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής Συλλογής, ο επισκέπτης παρακολουθώντας την εξέλιξη της ζωγραφικής (σπαράγματα τοιχογραφιών και φορητές εικόνες) μπορεί να διαπιστώσει την δυναμική συνύπαρξη του εγχώριου ορθόδοξου πληθυσμού με Βενετούς και Οθωμανούς κυρίαρχους. Εκφάνσεις ευλάβειας και χριστιανικής λατρείας αποτελούν εκκλησιαστικά σκεύη και άμφια, χειρόγραφα, προσωπικά είδη και κοσμήματα. Κορυφαία εκθέματα αυτής της ενότητας, είναι οι πίνακες του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου, Η Βάπτιση του Χριστού (1567) και Άποψη του Όρους και της Μονής Σινά (1570). Αποτελούν τα μοναδικά έργα του ζωγράφου που εκτίθενται στην Κρήτη.

Η νεότερη και σύγχρονη ιστορία της Κρήτης διαιρείται σε τέσσερις χρονολογικές φάσεις και εκθετικές ενότητες: πρώτη αυτή της Οθωμανικής κυριαρχίας με έμφαση στη μουσουλμανική παρουσία στο νησί. Περιλαμβάνει αντικείμενα από την κοσμική και θρησκευτική ζωή (οθωμανικές τοιχογραφίες, επιγραφές, αρχιτεκτονικά μέλη από οθωμανικά θρησκευτικά ιδρύματα, έγγραφα και μικροαντικείμενα). Η δεύτερη αφορά την περίοδο του επαναστατικού αναβρασμού κατά τον 19ο αιώνα, που καταλήγει στην Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα. Πλούσιο ιστορικό υλικό σκιαγραφεί την επαναστατική δράση και την καθημερινότητα της εποχής (σημαίες, λάβαρα, όπλα, έγγραφα, αντικείμενα καθημερινής χρήσης, έπιπλα, στολές, χάρτες, φωτογραφίες). Στην ίδια ενότητα εντάσσεται και η Πινακοθήκη με προσωπογραφίες Κρητών αγωνιστών. Η τρίτη αναφέρεται στην περίοδο του Μεσοπολέμου και η τέταρτη στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (Ελληνοϊταλικός Πόλεμος, Μάχη της Κρήτης και Εθνική Αντίσταση). Επιχειρείται εδώ η αναπαράσταση του περιβάλλοντος των μαχών και των βομβαρδισμών με ηχητικά και οπτικά ντοκουμέντα. Η ενότητα αυτή συμπληρώνεται με το γραφείο και τη βιβλιοθήκη του τότε Πρωθυπουργού της Ελλάδας, Εμμανουήλ Τσουδερού.

Ακολουθούν οι Αίθουσες Νίκου Καζαντζάκη με το γραφείο και τη βιβλιοθήκη του συγγραφέα από το σπίτι του στην Antibes της Γαλλίας. Προσωπικά ενθύμια, χειρόγραφα των έργων του και οι πρώτες εκδόσεις των βιβλίων του σε πολλές γλώσσες, ολοκληρώνουν την εικόνα για τη δημιουργικότητα και τη ζωή του.

Κλείνοντας την περιήγηση στην ιστορία της Κρήτης με την Εθνογραφική Συλλογή, ο επισκέπτης εισάγεται στη διάσταση της μακράς διάρκειας του χρόνου, κυρίως στις αγροτικές κοινωνίες, μέσω των επιβιώσεων και της επανάληψης των παραγωγικών διαδικασιών (καλλιέργεια της ελιάς και του αμπελιού, καλλιέργεια σταριού, κτηνοτροφία) και των σημαντικών σταθμών της ανθρώπινης ζωής (γέννηση, βάφτιση, γάμος). Οι ανθρώπινες αυτές δραστηριότητες συνδέονται στενά με το φυσικό τους περιβάλλον και τον χώρο στον οποίο διαδραματίζονται (λαϊκή αρχιτεκτονική - αναπαράσταση εσωτερικού κρητικού χωριάτικου σπιτιού).

Η Βιβλιοθήκη του Ι.Μ.Κ. με σπάνιες εκδόσεις, περιοδικά, αρχείο τοπικών εφημερίδων, ένα πλούσιο σύνολο ιστορικών αρχείων και φωτογραφικό υλικό, απευθύνεται όχι μόνο σε ερευνητές αλλά και στο ευρύ κοινό.