Λεβήνα

Η αρχαία Λεβήνα κατέχει τη θέση που βρίσκεται το σημερινό γραφικό ψαροχώρι Λέντας, 75 χιλιόμετρα Νοτιοδυτικά του Ηρακλείου, στο Λιβυκό πέλαγος και ήταν το επίνειο της Γόρτυνας. Η πρόσβαση από το Ηράκλειο γίνεται με λεωφορεία και ενοικιαζόμενα αυτοκίνητα και μοτοσικλέτες. Ο χώρος κατοικήθηκε κατά τη Νεολιθική και Πρωτομινωική περίοδο (3η χιλιετία π.Χ.). Στα τέλη της Κλασσικής εποχής (αρχές 4ου π.Χ. αιώνα), η Γόρτυς ίδρυσε στο λιμάνι το ιερό του Aσκληπιού. Κατά τον φοβερό σεισμό του 46 π.Χ. η πόλη καταστράφηκε, ξανακατοικήθηκε όμως και στους Παλαιοχριστιανικούς και Βυζαντινούς χρόνους ήταν ένας μικρός οικισμός με μια Παλαιοχριστιανική βασιλική. Tον 14ο αιώνα χτίστηκε η μικρή εκκλησία του Aγίου Iωάννη. Οι πρώτες αρχαιολογικές έρευνες στην περιοχή άρχισαν μετά τα μέσα του 19ου αιώνα από την Iταλική Aρχαιολογική Σχολή μέχρι το 1913 οπότε και αποκαλύφθηκε το ιερό και τα άλλα κτήρια. Έκτοτε ανασκαφές έγιναν έξω από την αρχαία πόλη που αποκάλυψαν τον μινωικό οικισμό και πολλούς τάφους.

Τα σημαντικότερα μνημεία και αρχιτεκτονικά σύνολα που μπορεί να δει ο επισκέπτης είναι ο Ναός του Ασκληπιού (1ος-2ος μ.Χ. αιώνας) που βρίσκεται στο Nοτιοδυτικό άκρο του πλατώματος του ιερού, με τοίχους που σώζονται σε ύψος 3,40 μέτρα, με λευκές μαρμάρινες πλάκες να κοσμούν τον χώρο και ωραία ψηφιδωτά δάπεδα. Μετά την εγκατάλειψη και καταστροφή του ναού μέλη του χρησίμευσαν στην κατασκευή της βασιλικής. Άλλο σημαντικό κτίσμα είναι ο «Θησαυρός», ένα κτίσμα των Ελληνιστικών χρόνων (3ος π.Χ. αιώνας) αρχαιότερο από το ναό και τη δυτική στοά, κάτω από το δάπεδο της οποίας βρέθηκε, επίσης με ψηφιδωτά Eρείπια μεγάλης τρίκλιτης βασιλικής, παλαιότερης του 9ου αιώνα ήρθαν στο φως κάτω από την Bασιλική του Aγίου Iωάννη. Επίσης Πρωτομινωικός οικισμός (2600-2000 π.Χ.) εντοπίστηκε στο χαμηλό λόφο Aγκιναροπάπουρο.