Μονή Κρουσταλλένιας

Η Μονή Κρουσταλένιας βρίσκεται 42 χιλιόμετρα Δυτικά από τον Άγιο Νικόλαο και 92 Νοτιοανατολικά από το Ηράκλειο δίπλα στο χωριό Άγιος Κωνσταντίνος κοντά στην ανατολική είσοδο του οροπεδίου του Λασιθίου σε υψόμετρο πάνω από 800 μέτρα. Είναι κτισμένη σε μικρό λόφο που περιβάλλεται από μεγάλα βράχια και γιγαντιαίους υπεραιωνόβιους πρίνους. Σύμφωνα με ανάγλυφη πλάκα χρονολογείται από το 1241 (αρχές της Βενετοκρατίας) και είναι αφιερωμένη στη μνήμη της Κοίμησης της Θεοτόκου.Λίγα χρόνια πριν το 1550 μετά από περισσότερα από 200 χρόνια ερήμωσης της περιοχής οι Βενετοί αποφασίζουν να κατοικηθεί η περιοχή και πάλι και φέρνουν πρόσφυγες από την Πελοπόννησο. Ανάμεσα στους πρόσφυγες ήταν και οι αδελφές Παλλαντία και Θεόκλητη Ντανασή, ηγουμένισσες των Μονών Παναγίας του Σπηλαίου και Αγίας Μαρίνας της Πελοποννήσου που ξαναέκτισαν το μοναστήρι στα ερείπια του παλιού.Στη διάρκεια της μεγάλης επανάστασης του κρητικού λαού (1821) η μονή υπό την ηγεσία του «φιλικού» ηγούμενού της Γερβάσιου συμμετείχε ενεργά στον αγώνα και πλήρωσε βαριά αυτήν την συμμετοχή της. Το 1823 ο Αιγύπτιος πολέμαρχος Χασάν Πασάς κατέλαβε την Μονή και μετά από λεηλασία την κατέστρεψε ολοσχερώς. Η καταστροφή ήταν μεγάλη και μόλις το 1862 ανακαινίστηκε και πάλι και ξαναδόθηκε στην θεία λατρεία.Στη διάρκεια της επανάστασης του 1866-69 στην Μονή εγκαταστάθηκε η Επαναστατική Επιτροπή του Αγώνα και ο χώρος μετατράπηκε σε εργαστήριο κατασκευής φυσιγγίων. Στις 29 Μαΐου 1867 η Μονή και τα χωριά της περιοχής καταστράφηκαν από τα εξαγριωμένα στίφη των Τούρκων. Στα χρόνια περί το τέλος της τουρκοκρατίας και στις αρχές του 20ου αιώνα στο χώρο λειτούργησε δημοτικό σχολείο όπου φοιτούσαν τα παιδιά από γύρω χωριά. Στην περίοδο της ιταλογερμανικής κατοχής (1941-44), η μονή μεταβλήθηκε από τους κατακτητές σε χώρο συγκέντρωσης αιχμαλώτων, αφού πρώτα έδιωξαν τους μοναχούς γιατί περιέθαλπαν και τροφοδοτούσαν τους άντρες των αντάρτικων τμημάτων που δρούσαν στην περιοχή. Σημαντικό είναι να σημειώσουμε ότι και ο ηγούμενος της Μονής Ερμόλαος Κασαπάκης συμμετείχε στην Εθνική Αντίσταση και γι' αυτό το λόγο φυλακίστηκε δυο φορές. Κατά την διάρκεια της χρήσης της Μονής από τα στρατεύματα κατοχής προκλήθηκαν πολλές καταστροφές τόσο στα κτίριά της, όσο και στο γύρω περιβάλλον.Η πρόσβαση από τον Άγιο Νικόλαο και τη Σητεία γίνεται με νοικιασμένο ή ιδιωτικό αυτοκίνητο ή μοτοσικλέτα.