To φρούριο της Φορτέτζας

Το φρούριο της Φορτέτζας είναι κτισμένο πάνω στο λόφο του Παλαιοκάστρου, βόρεια της σημερινής πόλης. Στο λόφο αυτό υπήρχε η ακρόπολη της αρχαίας πόλης της Ρίθυμνας και το ιερό της Ροκκαίας Αρτέμιδος. Τα λαξεύματα που εντοπίστηκαν σε διάφορα σημεία του λόφου, μαρτυρούν την ύπαρξη της ακρόπολης πάνω στο βράχο. Ο οικισμός μάλλον βρισκόταν κοντά στο λιμάνι. Ωστόσο δεν έχουμε στοιχεία ούτε για τη μορφή του οικισμού, ούτε για τη μορφή της ακρόπολης και του ιερού. Το κάστρο χτίστηκε την περίοδο της Ενετοκρατίας και θεμελιώθηκε στις 13 Σεπτεμβρίου του 1573. Πρόκειται για μια πενταγωνική κατασκευή η οποία βοηθούσε στην αντιμετώπιση των εχθρικών επιδρομών. Ο οχυρός περίβολός του διατηρείται μέχρι σήμερα ακέραιος με αναλλοίωτη την αρχική του χάραξη. Το συνολικό μήκος του είναι 1307 μ. και περιλαμβάνει τέσσερις προμαχώνες (Αγίου Λουκά, Αγ. Ηλία, Αγ. Παύλου, Αγ. Νικολάου) και τρεις αιχμές (Αγ. Πνεύματος, Αγ. Ιουστίνης, Αγ. Σώζοντος).

Η κεντρική πύλη βρίσκεται ανατολικά του φρουρίου ανάμεσα στους προμαχώνες του Αγίου Παύλου και του Αγίου Νικολάου. Η θέση της ήταν η καλύτερη δυνατή αφου από τα ανατολικά διέτρεχε μικρότερο κίνδυνο και είχε άμεση επαφή με την πόλη. Η κάλυψη της κεντρικής πύλης γινόταν από τους δυο προμαχώνες του Αγίου Παύλου, στα νότια, και του Αγίου Νικολάου, στα βόρεια. Ανατολικά της υπήρχε μια μικρή εκκλησία της Santa Maria ή Madonna (Παναγία η Παλαιοκαστρινή) σύμφωνα με τα ενετικά σχεδιαγράμματα. Το 1646 οι Τούρκοι έκτισαν, στην ίδια θέση, το πενταγωνικό οχυρό για να συμπληρώσουν την άμυνα της κεντρικής εισόδου του φρουρίου. Η πύλη αποτελείται από μια μεγάλη στοά που περνάει ανάμεσα στα τείχη,(μήκους 26,80μ. και πλάτους3,80μ.) αρκετά ψηλή για να επιτρέπει την κίνηση των στρατιωτών, των βαγονιών και των πυροβόλων. Στη βόρεια πλευρά της στοάς υπάρχουν τρείς χώροι (φυλάκια) που έχουν διαμορφωθεί μέσα στις επιχωματώσεις του τείχους. Το θύρωμα της είναι τοξωτό, χτισμένο απο ορθογωνικές πέτρες με βάσεις και επίκρανα. Πάνω από το κλειδί του τόξου σχηματίζεται ορθογωνική εσοχή μέσα στην οποία υπήρχε το έμβλημα της Βενετίας (το λιοντάρι του Αγίου Μάρκου).